شناخت و ارزیابی میزان پراکنده‌رویی شهری براساس مدل تحلیل عاملی (مطالعه موردی: محلات شهر شیراز)

رشد و گسترش کالبدی شهر فرآیندی است که بر تمام نظامات و ساختارهای شهر به طور مستقیم یا غیرمستقیم تأثیر می­گذارد. به همین دلیل چنانچه این فرآیند جریان درستی را طی نکند، اثرات نامطلوب بسیاری بر شهر و اجزای آن بر جای می­گذارد. رشد و گسترش پراکنده یکی از اَشکال رشد شهر است، که بر اثر عوامل متعددی چون کمبود برنامه­های مدیریت رشد شهری و فقدان قوانین واحد و جامع در مورد نظارت و کنترل رشد شهری، موجب دست­اندازی به فضاهای باز پیرامون و زمین­های کشاورزی و روستایی به بدنۀ کالبدی شهر می‌گردد و زمینۀ پراکنده­رویی را ایجاد می­نماید. از جمله پیامدهای منفی پراکنده­رویی، نابودی اراضی حاصلخیز، تبدیل زمین­های کشاورزی و منابع طبیعی به زمین­های شهری، تهدید و کاهش انسجام اجتماعی، جدایی­گزینی فضایی، حذف فضاهای باز، وابستگی روزافزون به خودرو و افزایش مصرف سوخت و انرژی است. از این رو هدف از این مقاله تحلیل و شناسایی پدیدۀ پراکنده­رویی و اندازه­گیری شاخص­های تأثیر­گذار بر این پدیده در شهر شیراز است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است و با استفاده از20 شاخص در هفت گروه (تراکم، قطعات ساختمانی، دسترسی، مرکزیت، اختلاط کاربری­ها، بی­قاعدگی نواحی ساخته شده و فضای فعالیت)، میزان پراکنده­رویی بررسی و بر اساس وزن­دهی به عامل­ها، شدت و ضعف پراکنده­رویی در 111 محله شهر بر اساس روش تحلیل عاملی مشخص ­گردید. نتایج حاصل از تحقیق نشان می­دهد روند گسترش کالبدی شهر شیراز طی چند دهۀ اخیر به صورت پراکنده­رویی و بیشترین میزان در محور شمال غرب و جنوب شرق شیراز است.